Το Πουλί της Φωτιάς

μπαλαρίνα από "Το Πουλί της Φωτιάς" έργο του Ρώσου ζωγράφου Λεον Μπακστ (1910)

   

   Το Πουλί της Φωτιάς είναι ένα μπαλέτο και ορχηστρικό κονσέρτο, έργο του Ρώσου συνθέτη Ιγκόρ Στραβίνσκυ. Γράφτηκε για την παρισινή σεζόν του 1910,  της Εταιρίας Ρωσικών Μπαλέτων του Sergei Diaghilev, σε χορογραφία του Michel Fokine. Το μπαλέτο βασίζεται σε ιστορίες της ρωσικής λαϊκής παράδοσης σχετικά με το ομώνυμο μαγικό λαμπυρίζον πουλί το οποίο είναι ταυτόχρονα ευλογία αλλά και κατάρα για όποιον το αιχμαλωτίσει. Το μπαλέτο έκανε πρεμιέρα στις 25/6/1910 και η υποδοχή του από τους κριτικούς ήταν ενθουσιώδης. 

   Ο Στραβίνσκυ ήταν ένας νέος, σχεδόν άγνωστος συνθέτης, όταν ο Sergei Diaghilev τον προσέλαβε για να δημιουργήσει έργα για τα Ρώσικα Μπαλέτα του. Το Πουλί της Φωτιάς αποτέλεσε το πρώτο από τα έργα που έγραψε για τα Ρώσικα Μπαλέτα. Αρχικά ο Diaghilev προσέγγισε τον Ρώσο συνθέτη Ανατόλι Λιάντοφ για να συνθέσει τη μουσική, αλλά αργότερα προσέλαβε τον Στραβίνσκυ. 

   Το μπαλέτο έχει ιστορική σημασία, όχι μόνο σαν το καινοτόμο έργο του Στραβίνσκυ - "Πρόσεξέ τον καλά" είπε ο Sergei Diaghilev  στην Tamara Karsavina την χορεύτρια που είχε τον πρωταγωνιστικό ρόλο: "Είναι ένας άντρας στην παραμονή της διασημότητάς του" - αλλά αποτέλεσε την αρχή της συνεργασίας ανάμεσα στους Ντιαγκίλεβ και Στραβίνσκυ, μια συνεργασία που θα έδινε έργα όπως την  Πετρούσκα και την Ιεροτελεστία της Άνοιξης.

   Το μπαλέτο επικεντρώνεται στο ταξίδι του ήρωά του, του Πρίγκηπα Ιβάν. Ο Ιβάν μπαίνει στο μαγικό βασίλειο του Kashchei του Αθάνατου . Όλα τα μαγικά αντικείμενα και πλάσματα του Kashnchei, αντιπροσωπεύονται από ένα φθίνον χρωματικό μοτίβο, συνήθως στα έγχορδα. Ενώ περιπλανιέται στους κήπους ο Ιβάν, βλέπει και κυνηγάει το Πουλί της Φωτιάς. Το Πουλί της Φωτιάς, όταν τελικά αιχμαλωτίζεται από τον Ιβάν, παρακαλεί για τη ζωή του και τελικά συμφωνεί να τον βοηθήσει με αντάλλαγμα την ελευθερία του. 

   Ακολούθως ο Ιβάν συναντά δεκατρείς πριγκήπισσες και ερωτεύεται τη μια από αυτές. Την επόμενη μέρα ο Ιβάν επιλέγει να αντιμετωπίσει τον Kashchei προκειμένου να ζητήσει να παντρευτεί μια από τις πριγκήπισσες. Οι δυο τους ξεκινούν να μιλάνε αλλά τελικά καταλήγουν να καυγαδίζουν. Όταν ο Kashchei στέλνει τα μαγικά του πλάσματα εναντίον του Ιβάν, το Πουλί της Φωτιάς, πιστό στην υπόσχεσή του, παρεμβαίνει, μαγεύοντας τα πλάσματα, κανοντάς τα να χορέψουν έναν περίτεχνο, ενεργητικό χορό ("Τον Χορό της Κολάσεως"). Τα πλάσματα και ο Kashchei αποκοιμούνται. Αυτός όμως ξυπνάει κάποια στιγμή και έτσι το Πουλί τον οδηγεί σ' άλλον ένα χωρό. Ενώ ο Kashchei μαγεύεται, το Πουλί της Φωτιάς λέει στον Ιβάν το μυστικό της αθανασίας του Kashchei, το οποίο είναι ότι η ψυχή του βρίσκεται σ' ένα γιγάντιο μαγικό αυγό. Ο Ιβάν καταστρέφει το αυγό σκοτώνοντας τον Kashchei. Με τον Kashchei εξαφανισμένο και τα μάγια του λυμένα, το παλάτι του και όλα τα μαγικά πλάσματα χάνονται. Όλα τα "αληθινά" πλάσματα, συμπεριλαμβανομένων και των πριγκηπισσών, ξυπνάνε και με μια τελευταία υπενθύμιση από τη μουσική του Πουλιού της Φωτιάς (παρόλο που στη χορογραφία του Fokine δεν εμφανίζεται στην τελευταία σκηνή δεν εμφανίζεται επί σκηνής) γιορτάζουν τη νίκη τους.

   Η μουσική του μπαλέτου είναι περίπου 50 λεπτά (γράφτηκε για πολύ μεγάλη ορχήστρα συμπεριλαμβανομένου διπλού ξύλινου πνευστού οργάνου, και τρεις άρπες, όπως επίσης και πιάνο). Υπάρχουν όμως και τρεις μικρότερες "σουίτες" που τις δημιούργησε ο ίδιος ο συνθέτης  για κονσέρτα. Αυτές οι εκδοχές χρονολογούνται το 1911, το 1919 και το 1945. Ενώ η σούιτα του 1919 παραμένει η πιο γνωστή και πιο πολυπαιγμένη εντούτοις η εκδοχή του 1945 περιλαμβάνει την περισσότερη από την πρωτότυπη μουσική, με σκοπό να διασφαλιστεί το copyright στις Η.Π.Α που δεν αναγνώριζε τις ευρωπαϊκές συμφωνίες. 

   Στην ταινία κινουμένων σχεδίων των στούντιο Ντίσνευ "Φαντασία 2000" (1999) το κεφάλαιό της που βασίζεται στο κομμάτι του Στραβίνσκυ χρησιμοποιεί μια συντομευμένη εκδοχή (αυτό μπορεί να διαπιστωθεί από τον συντομευμένο Χορό της Κολάσεως) της σουίτας του 1919 για να πει την ιστορία του Πνεύματος της Άνοιξης και του συνοδού της, μιας άλκης. 

   Μετά από ένα μακρύ χειμώνα, το Πνεύμα της Άνοιξης έρχεται μπροστά από την Άλκη και επιχειρεί να επαναφέρει τη ζωή σ΄ένα δάσος αλλά κατά λάθος ξυπνάει το πνεύμα "Πουλί της Φωτιάς" ενός γειτονικού ηφαιστείου. Οργισμένο το Πουλί της Φωτιάς προχωρεί στην καταστροφή του δάσους και απ'ότι φαίνεται και του Πνεύματος της Άνοιξης.. Επιζεί, αλλά αρχικά είναι αποθαρρυμένη. Με την Άλκη να την παρηγορεί, γρήγορα ξανακερδίζει την εμπιστοσύνη της και επαναφέρει το δάσος στην πρότερή του δόξα. Το κεφάλαιο του Πουλιού της Φωτιάς στην Φαντασία 2000 θεωρείται μια άσκηση στο θέμα των θεοτήτων της ζωής, του θανάτου και της αναγέννησης. Η απεικόνιση του Πουλιού της Φωτιάς σε αυτό, σαν ένα βίαιο, φλεγόμενο, ηφαιστειακό πνεύμα δε σχετίζεται με το πρωτότυπο θέμα του Στραβίνσκυ.

το σχετικό απόσπασμα από τη Φαντασία 2000 

   Το κεφάλαιο "Το Khorovod" (κυκλικός χορός και χορωδιακό τραγούδι στη ρωσική κουλτούρα) των Πριγκηπισσών και ο Χορός της Κολάσεως του Βασιλιά Kashchei χρησιμοποιήθηκε στην ταινία κινουμένων σχεδίων του Μπρούνο Μποττσέττο Allegro Non Troppo ( 1976), μια ταινία που αποτέλεσε παρωδία της πρώτης "Φαντασίας". Αυτο το τμήμα οπτικοποιεί μια παραλλαγή της ιστορίας του Αδάμ και της Εύας. Η διαφορά εδώ είναι ότι τόσο ο Αδάμ όσο και η Εύα αρνούνται να φάνε το μήλο που τους προσφέρει το Φίδι, το οποίο και τελικά είναι εκείνο που καταπίνει το μήλο. Ακολούθως αποκοιμιέται και βυθίζεται αμέσως σ΄ έναν εφιάλτη όπου πρώτα βασανίζεται από άγριους δαίμονες και μετά από τα πράγματα που υποτίθεται ότι διαφθείρουν το ανθρώπινο γένος (όπως σεξ, αλκοόλ, λεφτά, υλικά αγαθά, ναρκωτικά, βία). Επίσης με μαγικό τρόπο βρίσκεται να έχει βγάλει χέρια και πόδια και να είναι ντυμένο με κουστούμι και καπέλο.Όταν ξυπνάει, βρίσκεται ακόμα να φορά το κουστούμι και το καπέλο. Μετά την διήγηση στον Αδάμ και την Εύα του ονείρου του, σε γρήγορη κίνηση και με εντελώς ακαταλαβίστικο τρόπο, βγάζει το κουστούμι του (χάνοντας τα χέρια και τα πόδια του αλλά κρατώντας το καπέλο) και φτύνοντας το μήλο το οποίο είναι ακόμα ολόκληρο.  

http://vimeo.com/23841509 (το απόσπασμα από την ταινία με τους Πρωτόπλαστους και το Φίδι)


Πηγή:
http://en.wikipedia.org/wiki/The_Firebird