Μαντάμα Μπατερφλάι

   Στα τέλη Ιουλίου παρουσιάστηκε από την Εθνική Λυρική Σκηνή στο Ηρώδειο η "Μαντάμα Μπατερφλάι"
   Η Μαντάμα Μπατερφλάι αποτελεί όπερα σε τρεις πράξεις (αρχικά δυο πράξεις) του Τζιάκομο Πουτσίνι, με ιταλικό λιμπρέτο από τους Λουίτζι Ίλλιτσα και Τζιουζέπε Τζιακόζα. Το λιμπρέτο βασίζεται εν μέρει στην σύντομη ιστορία "Μαντάμ Μπατερφλάι " (1898) του Τζον Λούθερ Λονγκ, η οποία δραματοποιήθηκε από τον Ντέιβιντ Μπελάσκο. Στοιχεία επίσης φαίνονται να προκύπτουν και από το μυθιστόρημα "Madame Chrysanthème" (1887) του Πιερ Λότι. Σύμφωνα με ένα μελετητή, η ιστορία της όπερας βασίστηκε σε πραγματικά γεγονότα, που συνέβησαν στο Ναγκασάκι στις αρχές της δεκαετίας του 1890.
   Η αρχική εκδοχή της όπερας έκανε πρεμιέρα στις 17 Φεβρουαρίου 1904 στη Σκάλα του Μιλάνου. Η υποδοχή της όπερας δεν ήταν ιδιαίτερα καλή, παρά την παρουσία διακεκριμένων τραγουδιστών όπως η σοπράνο Ροζίνα Στόρκιο, ο τενόρος Τζιοβάννι Τζενατέλλο και ο βαρύτονος Τζιουζέπε Ντε Λούκα στους πρωταγωνιστικούς ρόλους. Αυτό οφειλόταν σε μεγάλο βαθμό στην καθυστερημένη αποπεράτωση της όπερας και στην έλλειψη επαρκούς χρόνου για πρόβες. Ο Πουτσίνι ακολούθως ξανάγραψε την όπερα, χωρίζοντας τη δεύτερη πράξη σε δυο πράξεις και κάνοντας και άλλες αλλαγές. Στις 28 Μαϊου 1904 η αναθεωρημένη εκδοχή της όπερας παρουσιάστηκε στην Μπρέσια και αποτέλεσε τεράστια επιτυχία.
   Ανάμεσα στο 1915 και το 1920, η πιο γνωστή τραγουδίστρια όπερας της Ιαπωνίας η Ταμάκι Μιούρα κέρδισε διεθνή φήμη για τις ερμηνείες της ως Τσο-Τσο-Σαν. Το άγαλμά της, μαζί με αυτό του Πουτσίνι, μπορούν να βρεθούν στον Κήπο Γκλόβερ, στο Ναγκασάκι, την πόλη όπου διαδραματίζεται η όπερα.
   Η "Μαντάμα Μπατερφλάι" αποτελεί μια βάση του προτύπου οπερατικού ρεπερτορίου για θιάσους ανά τον κόσμο, κατατασσόμενη 7η στην Operabase την βάση με τις περισσότερο παιγμένες όπερες παγκοσμίως.
   Η όπερα υπέστη μια τρίτη αναθεώρηση το 1906 και άλλες δυο το 1907, με την τελική (πέμπτη) εκδοχή της να αποτελεί την στάνταρντ εκδοχή της, και να είναι αυτή που παίζεται περισσότερο ανά τον κόσμο σήμερα. Καμιά φορά, πιο σπάνια, παίζεται και η πρωτότυπη εκδοχή του 1904.

   Η πρώτη κινηματογραφική μεταφορά της όπερας ήταν του 1915, σε σκηνοθεσία Sidney Olcott και με την Mary Pickford στον πρωταγωνιστικό ρόλο. Η ταινία βασιζόταν στην όπερα και το μυθιστόρημα του Τζων Λούθερ Λονγκ. Στο ρόλο του Πίνκερτον εμφανιζόταν ο Marshal Neilan. Η υπόθεση ακολουθεί την όπερα (διαδραματίζεται στην Ιαπωνία το 1904) με τη διαφορά ότι στο τέλος η Τσο Τσο Σαν αυτοκτονεί όχι κάνοντας χαρακίρι, αλλά πνίγεται πέφτοντας σ' ένα ποτάμι.
   Το γύρισμα της ταινίας χαρακτηρίστηκε από τους πολλούς καβγάδες του σκηνοθέτη με την πρωταγωνίστρια, ο οποίος την ήθελε πιο συντηρητική στο παίξιμό της ενώ τη θεωρούσε πολύ "αμερικανοποιημένη" για να παίξει τη γιαπωνέζα.
 
Madame Butterfly 1915

   Το 1919, ο γνωστός Γερμανός εξπρεσσιονιστής σκηνοθέτης Φριτζ Λανγκ, δημιουργεί τη δικιά του κινηματογραφική εκδοχή της όπερας, με την ταινία "Χαρακίρι". Η ταινία αρχικά είχε κυκλοφορήσει ως "Μαντάμ Μπατερφλάι" λόγω του υλικού στο οποίο βασίστηκε. Αποτελούσε μια από τις πρώτες ταινίες με θέμα της την Ιαπωνία και η οποία απεικόνιζε τη γιαπωνέζικη κουλτούρα. Πρωταγωνιστούσαν η Lil Dagover (πρωταγωνίστρια και στο εργαστήρι του Δρ. Καλιγκάρι) στο ρόλο της Ο-Τάκε-Σαν και ο Paul Biensfeldt.
   Η υπόθεση έχει ως εξής: Ο Βουδιστής ιερέας ζητά από την κόρη του Daimyo να γίνει ιέρεια στον Απαγορευμένο Κήπο. Εκείνος έχει την άποψη ότι αν η κόρη του βρισκόταν στην Ευρώπη θα μπορούσε να επιλέξει μόνη της. Η άποψή του όμως προκαλεί δυσαρέσκεια και εξαναγκάζεται να κάνει χαρακίρι. Αργότερα η κόρη του γνωρίζει έναν Ευρωπαίο αξιωματικό τον Όλαφ τον οποίο ερωτεύεται και παντρεύεται. Μερικούς μήνες μετά ο Όλαφ πρέπει να επιστρέψει στην Ευρώπη. Ενώ εκείνος λείπει η Ο-Τάκε-Σαν γεννάει το παιδί τους και τον περιμένει να επιστρέψει. Τέσσερα χρόνια μετά αυτός επιστρέφει στην Ιαπωνία, παντρεμένος με γυναίκα που παντρεύτηκε στην Ευρώπη.

Harakiri (1919) (Fritz Lang) (η ταινία)

   Το 1920, κυκλοφορεί η ταινία "Το μοντέρνο νοικοκυριό της Μαντάμ Μπατερφλάι" σε σενάριο και σκηνοθεσία Μπερνάρ Νατάν. Η ταινία ήταν μια γαλλική, αμφισεξουαλική, χαρντκορ παραγωγή. Είναι αξιοπρόσεκτη για το γεγονός ότι αποτελεί την πιο παλιά γνωστή ταινία ενηλίκων που εμπεριέχει αμφισεξουαλική και ομοσεξουαλική συνουσία.  Αποτελεί μια από τις πρώιμες πορνογραφικές ταινίες του Νατάν (γύρισε και έπαιξε σε κάπου 20 στην περίοδο 1920-1927).
   Η αξία της παραγωγής της ταινίας είναι μεγάλη ακόμα και για μια mainstream παραγωγή της σύγχρονης εποχής. Περιλαμβάνει πλάνα από ασιατικό δρόμο γεμάτο rickshaws (τα ποδήλατα-ταξί που βλέπουμε σε πολλές ασιατικές πόλεις) και ένα ιστιοφόρο πλοίο στον Ειρηνικό Ωκεανό. Τα κουστούμια και τα σκηνικά ήταν σχεδόν πλούσια. Η ταινία έχει μεγάλη και περίπλοκη υπόθεση και περιλαμβάνει υπέρτιτλους.
      Υπάρχουν δυο σωζόμενες ομάδες υπερτίτλων στην ταινία. Οι γαλλικοί είναι γενικά πνευματώδεις και χιουμοριστικοί αντιμετωπίζοντας με διασκεδαστικό πνεύμα το ρατσισμό και την αμερικανική αλαζονεία, ενώ έχουν και διπλή ερμηνεία. Οι αγγλικοί υπέρτιτλοι είναι σαφώς πιο πρωτόγονοι και με περισσότερο ρατσιστικό τόνο.

   Το 1922 ακολουθεί η ταινία "Ο Φόρος της Θάλασσας", σε σκηνοθεσία Τσέστερ Φράνκλιν παραγωγή της Technicolor Motion Picture Corporation, διανομή της Metro Pictures, και με πρωταγωνίστρια την Anna May Wong, στον πρώτο της πρωταγωνιστικό ρόλο. Το σενάριο ήταν από τη Φράνσις Μάριον ενώ μαζί με τη Wong έπαιζε και ο Kenneth Harlan. Η υπόθεση ήταν παραλλαγή της ιστορίας της Μπατερφλάι και διαδραματιζόταν στην Κίνα αντί για την Ιαπωνία. Ο χαρακτήρας της Wong λεγόταν Άνθος Λωτού ενώ του Harlan Allen Carver. Και εδώ η πρωταγωνίστρια στο τέλος πνίγεται, πέφτοντας όμως στη θάλασσα αυτή τη φορά.
   Η ταινία αυτή αποτελούσε τη δεύτερη ταινία μεγάλου μήκους με Technicolor, με την πρώτη να έχει γίνει στο Χόλυγουντ, και η πρώτη έγχρωμη ταινία μεγάλου μήκους οπουδήποτε, που δεν απαιτούσε ειδικό προβολέα για να παίξει. Τα πρωτότυπα αρνητικά της κάμερας σώζονται εκτός από τα τελευταία δυο ρολλά. Η ταινία έκανε πρεμιέρα στις 26/11/1922 στο κινηματογράφο Ριάλτο της Νέας Υόρκης και κυκλοφόρησε στις 22/01/1923.
   Η ταινία γυρίστηκε εξ ολοκλήρου σε εξωτερικούς χώρους, με τη μοναδική "εσωτερική" σκηνή να γυρίζεται υπό το φως του ήλιου, κάτω από ένα σεντόνι μουσελίνας.

Η ταινία "Ο φόρος της θάλασσας" (1922)

   Η κινηματογραφική μεταφορά του 1932 (σκηνοθεσία Μάριον Γκέριν) που έκανε η Paramount βασίζεται στο θεατρικό του Ντέιβιντ Μπελάσκο το οποίο βασίζεται στην ιστορία του Τζον Λούθερ Λονγκ, ενώ τη μεταφορά έκαναν οι Josephine Lovett και Joseph Moncure March. Στους πρωταγωνιστικούς ρόλους οι Κάρυ Γκραντ και Σίλβια Σίντνεϋ. Η μουσική της ταινίας αποδίδεται στον W. Franke Harling (αν και μεγάλο μέρος αποτελεί μεταφορά της όπερας του Πουτσίνι), η φωτογραφία από τον David Abel και η καλλιτεχνική διεύθυνση από τον Ward Ihnen. Η ταινία έκανε πρεμιέρα στις 30/12/1932.

   Η ταινία χαρακτηρίζεται από τη σχεδόν παντελή έλλειψη τραγουδιού, παρόλα αυτά μεγάλο μέρος της μουσικής υπόκρουσης βασίζεται στην όπερα, και πολύ από αυτή ακούγεται στα ίδια μέρη που ακούγεται και στην όπερα.

   Η υπόθεση της ταινίας έχει ως εξής: Ο Υπολοχαγός Πίνκερτον βρίσκεται σε άδεια στην Ιαπωνία. Αυτός και ο φίλος του ο Υπολοχαγός Μπάρτον στη διάρκεια βραδινής τους εξόδου στην πόλη σταματούν σε τοπικό κατάστημα, για να ελέγξουν το φαγητό, το ποτό και τα κορίτσια. Ο Πίνκερτον παρακολουθεί την Τσο - Τσο - Σαν για την οποία του δημιουργείται πόθος με το που την βλέπει. Ο Μπάρτον συμβουλεύει τον Πίνκερτον ότι μπορεί να "παντρευτεί" την όμορφη Γιαπωνέζα, να περάσει καλά και μάλιστα με πολιτιστική έγκριση, και μετά να σαλπάρει ευτυχισμένος πίσω στην Αμερική καθώς η εγκατάλειψη ισοδυναμεί με διαζύγιο στην Ιαπωνία. Ο Μπάρτον διαβεβαιώνει τον Πίνκερτον ότι μετά την εγκατάλειψή της η Τσο - Τσο θα μπορεί να παντρευτεί όποιον Γιαπωνέζο θέλει. Όταν το πλοίο του Πίνκερτον σαλπάρει, η Μπατερφλάι περιμένει υπομονετικά το σύζυγό της να επιστρέψει σπίτι. Περνάνε τρία χρόνια. Με το μάτι της πάντα στραμμένο στο λιμάνι η Μπατερφλάι κρατά ένα ευχάριστο μυστικό με το οποίο επιθυμεί να εκπλήξει τον σύζυγό της: τον γιο τους. Ο Πίνκερτον επιστρέφει στην Ιαπωνία με την Αμερικανίδα σύζυγό του. Πηγαίνει στην Μπατερφλάι για να της ζητήσει συγνώμη και να τερματίσει αυτό που εκείνη κρατούσε τρία χρόνια στην καρδιά της.

   Όσον αφορά τη μουσική της ταινίας ισχύουν τα εξής:

• Οι τίτλοι έναρξης αποτελούν μια τροποποιημένη εκδοχή της εισαγωγής.
• Όταν στον Πίνκερτον έρχεται η ιδέα να παντρευτεί την Τσο-Τσο-Σαν (και μετά τη γαμήλια τελετή) ακούγεται η μουσική από το ερωτικό ντουέτο.
• Μετά τον γάμο τους ακούγεται το Tutti i fior. 
• Στην πρώτη σκηνή ανάμεσα στον Πίνκερτον και τη σύζυγό του Αδελαϊδα. η μουσική επένδυση είναι από το τραγούδι "Φτωχή Μπατερφλάι" που αποτελεί μια παρωδία βασισμένη στο χαρακτήρα της όπερας.
• Όταν η Τσο - Τσο - Σαν, η Σουζούκι και το Πρόβλημα (ο γιος της Μπατερφλάι) στέκονται στο παράθυρο, ακούγεται "Το Χορωδιακό των Κολιμπρί".
• Πριν την επιστροφή του Πίνκερτον στην Τσο - Τσο - Σαν ένα μικρό απόσπασμα από το E Izaghi e Izanami (άνοιγμα δεύτερης πράξης) ακούγεται.
• Όταν η Τσο - Τσο -Σαν βλέπει και τελικά συναντά τον Πίνκερτον μετά τη μακρά απουσία του ακούγεται το Un bel di.
• Όταν η Τσο - Τσο -Σαν βγάζει το μαχαίρι με το οποίο θα κάνει χαρακίρι ακούγεται η μουσική από το Con onor muore.
• Το τέλος της ταινίας έχει την ίδια μουσική με τα τελευταία λεπτά της όπερας.
• Στους τίτλους τέλους ακούγεται το Un bel di.

Madame Butterfly (1932) - Sylvia Sidney, Cary Grant (1) (τα πρώτα 10 λεπτά της ταινίας)

   Η "Μαντάμ Μπατερφλάι" του 1954, αποτελεί κινηματογραφική μεταφορά της όπερας από τον Carmine Gallone, συμπαραγωγή της Ιταλικής Cineriz και της Ιαπωνικής Toho. Η ταινία γυρίστηκε σε Τεχνικολόρ στην Τσινετσιττά στη Ρώμη. Πρωταγωνιστούσαν η Γιαπωνέζα ηθοποιός Kaoru Yachigusa ως Τσο-Τσο-Σαν και ο Ιταλός τενόρος Nicola Filacuridi ως Πίνκερτον. Στην ταινία πήραν μέρος Ιταλοί και Γιαπωνέζοι ηθοποιοί, ντουμπλαρισμένοι από Ιταλούς τραγουδιστές της όπερας.

   Το 1993 ο Ντέιβιντ Κρόνεμπεργκ σκηνοθέτησε μια κινηματογραφική μεταφορά του θεατρικού έργου του David Henry Hwang M. Butterfly, το οποίο ασχολείται με τη σχέση ανάμεσα σ' ένα Γάλλο διπλωμάτη και ένα Κινέζο τραγουδιστή της όπερας. Στην ταινία εγκαταλείπεται το δυτικό στερεότυπο της Μπατερφλάι ως υποταγμένης ασιάτισας. 

   Στους πρωταγωνιστικούς ρόλους οι Τζέρεμυ Άιρονς και Τζον Λόουν.
   Η υπόθεση βασίζεται χαλαρά σε πραγματικά γεγονότα ( Bernard Boursicot και Shi Pei Pu). Η ταινία αφορά τον René Gallimard ένα Γάλλο διπλωμάτη τοποθετημένο στο Πεκίνο της δεκαετίας του 1960. Δημιουργεί σχέση με μια καλλιτέχνιδα της κινεζικής όπερας την Song Liling (Τζον Λόουν), που όμως τον κατασκοπεύει για λογαριασμό της κυβέρνησης της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κινας.
   Η σχέση διαρκεί κάπου 20 χρόνια με τον Gallimard να μη γνωρίζει (ή να αγνοεί εν γνώσει του) το γεγονός ότι στην παραδοσιακή Κινέζικη όπερα, όλους τους ρόλους τους ερμηνεύουν άντρες. Στο τέλος ο Gallimard προδίδει τη χώρα του και δικάζεται για προδοσία, κάτι που τον αναγκάζει να αντιμετωπίσει την αλήθεια για τη σχέση του. Αντιμέτωπος με την αβάσταχτη αλήθεια ότι η ερωμένη του είναι στην πραγματικότητα αρσενικού γένους, παίρνει ο ίδιος το ρόλο της Μπατερφλάι, της γυναίκας που πέθανε για χάρη ενός απατηλού έρωτα.

( ολόκληρη η ταινία)

   Το 1995 ο Φρεντεριίκ Μιτερράν σκηνοθέτησε μια κινηματογραφική μεταφορά της όπερας στην Τυνησία, με τον Αμερικανό τενόρο Richard Troxell και την Κινέζα σοπράνο Ying Huang.

Madame Butterfly by Puccini - Love Duet (Opera Movie, 1995 ) (απόσπασμα της ταινίας)

Ying Huang: "Con onor muore" (Madame Butterfly) (απόσπασμα)

http://en.wikipedia.org/wiki/Madama_Butterfly
http://en.wikipedia.org/wiki/Madame_Butterfly_(1915_film)
http://en.wikipedia.org/wiki/Harakiri_(1919_film)
Le ménage moderne du Madame Butterfly
http://en.wikipedia.org/wiki/The_Toll_of_the_Sea
http://en.wikipedia.org/wiki/Madame_Butterfly_(1932_film)
Madame Butterfly (1932)
http://en.wikipedia.org/wiki/M._Butterfly_(film)